بزرگداشت يكصدمين سال تولد استاد روح الله خالقی
بروشور کنسرت:
استاد روح الله خالقی ، چهره مسئول و متفکر موسیقی ایران
روح الله خالقی در سال 1285 در کرمان به دنیا آمد. پدرش میرزا عیدالله خان منشی فرمان فرما والی کرمان و از شاگردان آقا حسین قلی و غلامحسین درویش بود و تار می نواخت. مادرش مخلوقه خانم دارای ذوقی سرشار و با هنر موسیقی الفت داشت. خالقی نوای خوش موسیقی ایرانی را با صدای تار پدر و زمزمه های مادر که تصنیف های عارف را می نواختند و می خواندند از کودکی شناخت. دیدار با درویش خان، عارف و سماع حضور در خردسالی، مشق کمانچه و ویلن در نوجوانی نزد میرزا رحیم تعزیه خوان و رضا محجوبی و شنیدن صدای ویلن رکن الدین مختاری و تار میرزا غلامرضا شیرازی ، روح حساس او را با زیباترین صداهای عصر گذشته ، آشنا کرد.
او پس از دریافت دیپلم در رشته ادبی دبیرستان دارالفنون به دانشسرای عالی راه یافت و در سال 1313 موفق به اخذ دانشنامه لیسانس در رشته ادبیات فارسی شد . شاگردی کلنل علینقی وزیری راه موسیقی عصر آینده ایران را پیش روی او گشود. خالقی نزد وزیری به شاگردی رفت و استادی جوان از این مکتب نوگرا بیرون آمد. از نوزده سالگی تا آخر عمر در مشاغل فرهنگی- هنری خدمت کرد و از تلاش های او به موسیقی بهره شایان رسید. از جمله مهمترین فعالیت های او می توان به معاونت وزارت فرهنگ(1314)، معاونت اداره موسیقی کشور و هنرستان عالی موسیقی(1320)، تاًسیس ارکستر و انجمن موسیقی ملی (1323)، تاسیس هنرستان موسیقی ملی (1328) همکاری با رادیو و ارکستر گلها و تنظیم آثاری از شیدا ، عارف، وزیری، محجوبی برای ارکستر بزرگ و همچنین اجرای آثاری از خودش (از1334) ، سر دبیری مجلات چنگ(1325) ، پیام نوین (از 1338) ، نوشتن مقالات تحقیقی و تاریخی در نشریاتی چون چنگ، زنگ ، موزیک ایران، موسیقی ، رادیو ایران، موسیقی رادیو ایران، پیام نوین و انجمن روابط فرهنگی ایران و شوروی ، تاًلیف کتاب های سرگذشت موسیقی ایران (3 جلد)، نظری به موسیقی(2جلد)، هماهنگی موسیقی (1جلد) هارمونی موسیقی و سرودهای دبستان، تدریس ویلن ، هارمونی، آهنگسازی و مبانی تلفیق شعر و موسیقی( نزدیک به چهل سال)، ساخت و اجرای آثار در فرم های گوناگون موسیقی نوین ایرانی، تهیه مجموعه برنامه های رادیوئی با نام ساز و سخن( معرفی نغمه های موسیقی ایرانی و اجراهای ممتاز) و مجموعه برنامه های رادیوئی با نام "یادی از هنرمندان" اشاره کرد. مجموعه مقالات و یادداشت های او نیز با دو تدوین جداگانه در دست انتشار است . آثار او را میتوان در سه بخش نام برد.
1- قطعات با کلام: آذربایجان، آه سحر، آرزوی دل، بهار عاشق (نگاه عاشق) چنگ رودکی ، دل سودائی، گل من کجائی،حالا چرا، جام جهان بین ، جام جم، خاموش، لاله خونین، مستی عاشقان، مهر تو، می ناب ، نغمه های ماهور، نغمه فروردین، نغمه نوروزی، نوبهار، امید زندگانی، پیمان شکن، روزگار جوانی ، شب هجران، شب جوانی، ترانه بهار، وعده وصال، یار رمیده، روز میهن، خوشه چین، افراشته، نغمه بختیاری
2- قطعات بدون کلام: ابو عطا و حجاز، چهار مضراب شور، پیش درآمد ماهور، پیش درآمد شور، رقص سنگین، رقص شرقی، رامیانی، رنگارنگ 1 ( اصفهان) ، رنگارنگ2(ماهور و راست پنجگاه)، رنگ گلنوش، رنگ همایون1و2 ، رنگ ماهور، رنگ مینا، رنگ سه گاه،رنگ شور، رنگ یاسمن، شرقی شماره 8 ، ترانه بهار
3-سرودهای:انجمن اخوت، آذربایجان، دانائی و توانائی، دانش، اصفهان،ای ایران، حزب مردم، هنر، کارگران، مژده، امید، پند سعدی، شادی و شیر و خورشید.
بعلاوه به 55 تنظیم قطعات محلی و آثار استادان صاحب نام موسیقی کلاسیک ایران از جمله عارف ، شیدا، درویش، وزیری ، معروفی، نی داود، شهنازی و محجوبی می توان اشاره کرد.
استاد خالقی در تیر ماه 1344 به منظور مداوای بیماری زخم معده به اطریش عزیمت کرد. سفری که بازگشتی در پی نداشت. او در جریان چهارمین عمل جراحی به روی معده اش، در 21 آبان ماه 1344 در شهر سالزبورگ برای همیشه دیده از جهان فرو بست.
جهانشاه صارمی
استاد روح الله خالقی: محافظه کار مدرن*
از پنجاه و نه سال عمر استاد خالقی، چهل و دو سال آن به عشق و ارادت به استادش وزیری گذشت. شاید هیچ نوشته ای از او را نتوان یافت که در ربط با زندگی او و موسیقی عصر او باشد و در آن ، تعظیمی به هنر و سر سختی علینقی وزیری نباشد. دیگران نیز که تنها به نوشته های خود او استناد کرده اند و آثارش را با دقت مطالعه نکرده اند، شخصیت هنری او را در شخصیت استادش مستحیل کرده و او را نمونه مکتب علینقی وزیری میدانند. در حالی که به تصریح وزیری : آثار روح الله خالقی، بخشی پیرو موسیقی قرن گذشته ایران و بخشی دیگر تحول یافته است که شامل خلاقیت های او به روش استادش می شود. با همه احترام و عشق عمیقی که در جای جای گفتار و نوشتار خالقی بزرگ نسبت به استادش می شنویم و می خوانیم، در پاره ای از بخش ها شاهد فردیت استقلال یافته او و حتی فاصله گیری های منطقی او از برخی تندروی های هنری- شخصیتی استادش هستیم و اگر آثار او را بر حسب تاریخ ساخت آنها گوش بدهیم ، شاید مسیر تحول هنری و فکری او را بهتر حس کنیم.
خالقی استفاده از ارکستر و اهمیت ادراک و تلاش برای کشف هارمونی مناسب موسیقی ایرانی را از وزیری آموخت . اما برخورد او با ملودی، ریتم و تلفیق شعر با موسیقی، یکسر متفاوت و در واقع منحصر به خود اوست. تاثیرپذیری عمیق خالقی از ساخته های گذشتگان نظیر شیدا ، عارف ، درویش ، مختاری وخلاقیت های تکنوازانی چون حبیب سماعی، رضا محجوبی، سماع حضور ، درویش و ... باعث شد که نغمه های او از شور و حال و گرمای عاطفی قابل توجهی برخوردار شود و منعکس کننده روحیه ای حساس و متفکر از آن هنرمند ملی گرا و مسئول باشد.
در تاریخ موسیقی ایران، هنرمندی در حد ذکاوت، حساسیت، وقار و واقع بینی روح الله خالقی بسیارکم است و به حق می توان او را فرهنگسازترین چهره موسیقی عصر خود دانست. طرح تجدید پیشرفته استاد وزیری که به واقع افزون از حوصله و ادراک زمان خود بود ، با تکاپوی 40 ساله خالقی درک شد، معنا شد، توضیح داده شد و به قصد حفظ و رشدموسیقی ایران آینده ، جرح و تعدیل شد. علاقه عمیق او به موسیقی قرن گذشته فهم عمیق او از لزوم تجدد و اهمیت تحول فرم ها و روش های بیان موسیقی او را بر آن داشت تا فاصله منطقی از هر دوی این گرایش ها را حفظ کند و موسیقی ای حاوی خاطرات تاریخی و نوستالژی عمیق ایرانی را بسازد.
موسیقی او انعکاس صدای جهان آرمانی و ذهنی او نیست . انعکاس صدای زندگی واقعی و حرکت آگاهانه و پر رنج او در تاریخ معاصر خویش است. سنت ویران اواخر عصر قاجار انضباط خاکستری عصر رضاشاهی، پریشانی سال های 1320 و تلخی حاکم بر زندگی مردم ایران در سال های سیاه بعد از کودتای 1332، خالقی همه اینها را دور از بخار رخوت محفل و منقل(که پناهگاه ناگزیر بسیاری از هم نسلان او بود) دید و دید و دید و عصاره آن همه دیدن و اندیشه و صبر، مثل اکسیری تلخ در موسیقی او ریخته است. آن عاشقانه های نجیب و موقر ، آ ن حماسه سرایی های سرشار از اعتقاد و آن عارفانه های اصیل از " شب جوانی " ، " حالا چرا " تا " ای ایران " و " آذربایجان " تا " می ناب " و " خاموش " سرگذشت زندگی روح الله خالقی با زبان موسیقی است . بی ادعا و بی تظاهر و بدون ریا کاری که متاًسفانه صفت مشخصه بسیاری از هنرمندنمایان نسل های بعد از او شد . موسیقی ایرانی در آثار این محافظه کار مدرن تاًثیری عاطفی و نامیرا دارد که ارزش های آن ، بعدها خواهند شناخت.
* متن فوق بنا به استدعای اینجانب توسط دوست و پژوهشگر گرامی آقای سید علیرضا میر علینقی نگاشته شده است.
شرح برنامه:
قسمت اول:
نگاه عاشق کلام: فریدون مشیری روح الله خالقی
تک نوازی
کرشمه جهانشاه صارمی
ساز و آواز
خوشه چین کلام: کریم فکور روح الله خالقی
ساز و آواز
صدای دیدار حسام اینانلو
تک نوازی
آه شبانه کلام: شفیعی کدکنی حسین اینانلو
تنفس
قسمت دوم:
پیش درآمد همایون جهانشاه صارمی
تک نوازی
شب جوانی کلام: رهی معیری روح الله خالقی
ساز و آواز
به زندان تنظیم: جهانشاه صارمی ابوالحسن صبا
ساز و آواز
رنگارنگ کلام: بیژن ترقی روح الله خالقی
تک نوازی
چنگ رودکی کلام: رودکی روح الله خالقی
اعضای گروه نهفت:
گلشن دانش، پریسا همایونفر (تار)، سپیده افشار (بم تار)، حسین اینانلو (عود و سه تار)، یاور طاهریان (سنتور)، حسام اینانلو، المیرا مردانه (کمانچه)، مهدی نبوی (نی)، یاشار دارالشفاء (تمبک)، امیر اثنی عشری (آواز)، تیوا پیشگر، مینا رحمان زاده (همخوان)، جهانشاه صارمی (سرپرست و نوازنده تار)